حجت الاسلام والمسلمین محمد تقی سبحانی، رئیس بنیاد فرهنگی امامت و عضو گروه کلام تدوین متون درسی حوزه در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، به ارائه گزارشی از «گروه کلام» دفتر تدوین متون درسی حوزه پرداخت و گفت: امروز متون درسی در نظام های آموزشی، محور مهمی برای فرآیند آموزش و تربیت است و بی تردید باید متون درسی را در کنار استاد به عنوان دو بال اصلی نظام آموزش و پرورش تلقی نماییم.

وی اظهار داشت: متن درسی خوب، تأثیرات مثبت و مهمی در فرآیند آموزشی و فعال سازی ظرفیت های بالقوه طلاب دارد و در ساختار ذهنی و رفتاری طلبه، نقش مستقیم خواهد داشت.

عضو اصلی گروه کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه ابراز داشت: تحول و تغییر در متون، یکی از محورهای اصلی نگرش بزرگان حوزه بوده و تلاش های بسیاری نیز در این راستا انجام داده اند تا تغییرات مناسبی متناسب با زمان پیدا کند؛ اما در دوره جدید مدیریت حوزه و با تأکیدات رهبر معظم انقلاب و مراجع عظام تقلید، مدیر حوزه به این فکر افتاد که نظام جدید را بر پایه متون جدید ایجاد نماید.

*محتوای متون، جدید نیستند

مؤلف گروه کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه خاطرنشان ساخت: متون جدید حوزه از نظر محتوا جدید نیستند؛ چراکه ریشه در معارف اسلامی داشته و در این تحولات، تغییر ریشه و اصول دانش انجام نمی گیرد؛ اما از چند جهت لازم است که دچار تغییر شوند.

*چرا کتب آموزشی حوزه باید تغییر کنند؟

مدیر عامل بنیاد فرهنگی امامت با بیان این مطلب که یکی از جهات لزوم تغییر، دستاوردهای جدید علمی است، تصریح کرد: در هر دوره ای، سخنان و نظریه های جدید به میدان آمده و دانش پژوهان باید از این تحولات، آگاهی داشته باشند؛ پس نیازمند به تغییر متون درسی حوزه بوده تا طلاب و فراگیران علوم دینی بتوانند با نظریات روز آشنا شده و پاسخگوی نیازهای جامعه باشند.

رئیس مرکز تخصصی امامت بیان داشت: جهت دوم، تحول زبان مناسب برای انتقال معارف و مفاهیم است؛ چراکه بر اثر گذشت زمان، روش هایی ساده تر و کوتاه تر به میدان خواهد آمد که هدف از آموزش نیز همین مباحث بوده و باید با استفاده از این روش ها، آموزشی دقیق تر و بهتر برای طلاب داشت.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی جهت سوم لزوم تغییر متون درسی را «روش های تعلیم و تعلم» عنوان کرد و گفت: با پیشرفت بشر، روش ها نیز تغییر کرده و باید از آن در متون درسی استفاده کرد؛ امروز تجربه شده که اگر پژوهش محوری در کنار آموزش باشد، طلاب، مفاهیم را بهتر دریافت می کنند.

وی «سطوح مختلف و متنوع آموزشی» را جهت دیگر لزوم تغییر متون درسی دانست و اظهار داشت: اگر قرار باشد معارف بلند و سنگینی همانند علوم حوزوی را به مخاطبان منتقل کنیم، نمی توان به یک باره و در یک سطح منتقل کرد؛ پس باید با استفاده از این سطوح متنوع، آموزشی روان در اختیار طلاب قرار داد.

عضو گروه کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه ابراز داشت: اصول مذکور در نظام جدید رعایت شده تا طلاب، قدم به قدم به عالی ترین مرتبه آموزشی دست پیدا کنند.

*تعریف سه مرحله در نظام جدید آموزشی

مؤلف گروه کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه خاطرنشان ساخت: در نظام جدید آموزشی سه مرحله «آشنایی»، «شناخت» و «تسلط» از سوی کارشناسان برای دانش کلام در نظر گرفته شده و در شورای عالی حوزه به تصویب رسیده است.

مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت ادامه داد: پس از تصویب مراحل و تدوین سرفصل، ابلاغیه ای به کمیته تدوین علم کلام، ارسال و کمیته، دروس را مناسب با سرفصل های ابلاغی تدوین کرده است.

*فرآیند تدوین متون درسی حوزه

رئیس مرکز تخصصی امامت در ادامه به فرآیند تدوین متون اشاره کرد و گفت: فرآیند از تصویب عناوین دروس در کمیته کارشناسی کلام و تصویب در شورای عالی حوزه آغاز و از سوی مدیر حوزه های علمیه به دفتر تدوین متون جهت آغاز تدوین دروس ابلاغ شد.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی با بیان این مطلب که فعالیت رسمی کمیته تدوین متون کلام پس از ابلاغ مدیر حوزه های علمیه آغاز شده است، تصریح کرد: کمیته در ابتدا مؤلفانی را برای تدوین متون، انتخاب و سرفصل ها را به آنان عرضه کرد تا متون را برای کمیته ارسال نمایند که پس از این کار، سطر به سطر متون دریافتی در کمیته مورد بررسی و نقد قرار گرفته و گاهی این نقد و بررسی ها به چهار مرتبه نیز رسیده است.

*عرضه کتب جدید برای ارزیابی کارشناسی

وی با بیان این مطلب که متون پس از نقد و بررسی در کمیته به ارزیابان و کارشناسان بیرونی عرضه می شود، اظهار داشت: «اساتید کلام»، «مدیران مدارس» و «کارشناسان آموزش» ارزیابان بیرونی ما هستند که کتب جهت کارشناسی و مطابقت با استانداردها و معیارهای کتب درسی به آنان عرضه خواهد شد.

عضو اصلی گروه کلام دفتر تدوین متون درسی یادآور شد: برای کتب درسی، الگویی تنظیم و به کارشناسان ابلاغ شده که این عزیزان بر اساس آن به ارزیابی می پردازند.

مؤلف گروه کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه افزود: کتاب پس از اتمام کار و چاپ نهایی به سه گروه ارزیاب دیگر نیز ارائه می شود تا نظرات به کمیته برگشته و اعمال گردد.

*تدریس کتب جدید در 30 مدرسه علمیه در مرحله نخست

مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت ابراز داشت: در مرحله بعد، کتاب در 30 مدرسه علمیه سراسر کشور، تدریس و پس از آن، اساتید مدرس در سمیناری حضور پیدا کرده و نقطه نظرات خود را به کمیته مؤلفان منتقل می کنند.

رئیس مرکز تخصصی امامت خاطرنشان ساخت: این 30 مدرسه از شهر مقدس قم و شهرهای کوچک و بزرگ کشور انتخاب می شوند تا بتوان تست مناسبی از کتب جدید گرفت و نظرات مناسبی به دست آورد.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی تصریح کرد: در کتبی که تا به امروز منتشر شده، این روند طی گشته و کمیته پس از دستیابی به نقطه نظرات اساتید، ساعت ها جلساتی را برگزار و پیشنهادات را بررسی و نسخه دوم کتاب را آماده کرده است.

وی بیان داشت: مرحله بعدی بازخوردگیری از کتب جدید، تدریس نسخه دوم آن در یکصد مدرسه علمیه سطح کشور است تا بتوان نظرات دیگر اساتید را نیز جمع آوری و از مشکلات و کمبودهای آن کاست.

*آغاز کارگروه های تدریس کتب کلام در برخی از استان ها

عضو اصلی گروه کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه اظهار داشت: امروز کمیته علم کلام این آمادگی را دارد که برای اساتید در استان ها کارگروه های تدریس را برگزار نماید و خوشبختانه در برخی از استان ها آغاز شده است.

مؤلف گروه کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه با اشاره به سه مرحله «آشنایی»، «شناخت» و «تسلط» برای کتب درسی جدید، ابراز داشت: برای مرحله آشنایی، دو جلد کتاب «معارف و عقائد 1 و 2» به صورت جامع؛ اما مختصر و مفید به چاپ رسیده تا جغرافیای مباحث کلامی برای طلاب واضح شده و این عزیزان آشنایی مبتنی بر معارف کتاب سنت و همچنین درون مایه های معارف دینی پیدا نمایند.

*تدوین 6 کتاب برای مرحله شناخت علم کلام

مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت ادامه داد: در مرحله شناخت، شش کتاب با موضوعات: «توحید»، «نبوت»، «امامت»، «معاد»، «انسان شناسی» و «معارف اجتماعی» در نظر گرفته شده که هر کدام از این کتب، در یک سال یا یک ترم برای طلاب تدریس خواهد شد.

رئیس مرکز تخصصی امامت با بیان این مطلب که کتاب مرحله آشنایی علم کلام به چاپ رسیده است، خاطرنشان ساخت: در مرحله شناخت نیز کتاب «معارف و عقائد 3» با موضوع توحید به چاپ رسیده؛ تدوین کتاب «معارف و عقائد 4» با موضع نبوت نیز کامل شده و کتاب «معارف و عقائد 5» نیز با موضوع امامت در حال تدوین و ارزیابی در کمیته علم کلام می باشد.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی تصریح کرد: کتب مذکور محصول سه سال تلاش و کوشش مؤلفان و اعضای کمیته علم کلام دفتر تدوین متون درسی می باشد.

وی بیان داشت: این کتب علاوه بر این که یک کار جمعی است؛ وقت زیادی را نیز به خود اختصاص داده و گاهی از صبح تا شب جلسات به طول انجامیده است.

عضو اصلی گروه کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه اظهار داشت: در برخی از متون منتشره، حتی گاهی 5 نسخه مختلف تدوین کرده ایم تا توانستیم به یک متن واحد دست پیدا کنیم.

*برای تدوین، تمام کتب قدیم و جدید بدون استثناء مشاهده خواهند شد

مؤلف گروه کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه ابراز داشت: این قول را خواهیم داد که تمام کتب قدیم و جدید در آن موضوع بدون استثناء مشاهده شود تا بتوان بهترین کتاب را به رشته تحریر درآورد.

مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت افزود: برای تدوین کتب جدید، تفکیک میان براهین مختلف و توجه به تقریرهای گوناگون در مباحث کلامی به صورت کامل صورت گرفته است.

رئیس مرکز تخصصی امامت ابراز داشت: تدریس تمام کتب جدیدی که مدنظر ماست، شامل مرحله آشنایی و شناخت بوده و تا پایه ششم به پایان خواهد رسید؛ مرحله تسلط مرتبط با مراکز تخصصی است که اگر طلاب علاقمند به این مرحله باشند، می توانند با ورود به یکی از مراکز تخصصی حوزه، در این رشته ادامه تحصیل دهند.

*ارائه کتب جدید به شاگردان مراجع عظام تقلید

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی در پاسخ به این سوال که آیا این کتب به مراجع عظام تقلید نیز ارائه شده است، خاطرنشان ساخت: این کتب به شاگردان این بزرگواران عرضه شده تا ارزیابی های خود را انجام دهند؛ ضمن اینکه کتاب هایی را به رشته تحریر در آورده ایم که بسیار قوی و مفید بوده و مراجع عظام تقلید نیز نظر نهایی خود را خواهند داد.

*آیا کتب جدید، مطلوب و ایده آل حوزه های علمیه هستند؟

وی همچنین در پاسخ به این سوال که آیا کتب جدید، مطلوب و ایده آل حوزه های علمیه می باشند، تصریح کرد: طبیعی است که نمی توانیم ادعا کنیم که به کتب مطلوب و ایده آل رسیده ایم؛ چراکه انتظارات بالایی از حوزه های علمیه به عنوان مرکز نشر معارف اهل بیت(ع) وجود دارد؛ اما با نگاهی به گذشته متوجه خواهیم شد که جهش قابل توجهی در تدوین متون آموزشی حوزه برداشته شده است.

عضو اصلی گروه کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه با اشاره به تفاوت های کتب جدید با کتب قدیمی، بیان داشت: یکی از تفاوت های این مرحله با گذشته آن است که در قدیم یکی از اساتید، تدوین و دیگران ویرایش می کردند؛ اما امروز کار جمعی انجام شده و ارزیابان گوناگون و تیم بزرگی به تدوین متون کمک می کنند.

*کمیته تدوین متون تعطیل نخواهد شد

مؤلف گروه کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه اظهار داشت: از نکات قابل توجه دیگر، آن است که این کمیته تعطیل نخواهد شد و بازخوردگیری ها همچنان ادامه خواهد داشت و کتب در صورت لزوم تغییر خواهند کرد.

مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت در پاسخ به این سوال که آیا زمان بندی مناسب برای تدریس این کتب در مدارس علمیه تعریف شده است، ابراز داشت: کمیته نظام آموزشی در ابتدا پیش از سرفصل نگاری و مرحله تدوین کتب، بودجه بندی زمانی مناسبی برای تدریس این کتاب ها انجام داده و برنامه ریزی ها صورت گرفته است.

*تدوین کتب کمک آموزشی؛ برنامه آینده کمیته علم کلام

رئیس مرکز تخصصی امامت با اشاره به برنامه های بعدی گروه علم کلام، خاطرنشان ساخت: تدوین کتب کمک آموزشی جزو برنامه های آینده کمیته علم کلام بوده و در نخستین اقدام، کتاب استاد که حاوی روش تدریس است را تدوین خواهیم کرد.

*نگاهی بر مشکلات موجود و پیش رو

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی به مشکلات موجود و پیش رو پرداخت و گفت: ما در تدوین متون کلامی با فراز و نشیب های گوناگونی مواجه بوده ایم که تنوع سبک ها و گرایش های کلامی، یکی از این مشکلات بوده است که در این راستا به تمام اختلاف سبک ها توجه داشته ایم تا طلاب از فوائد آن محروم نمانند.

وی تصریح کرد: محدودیت کتاب ها به عنوان منبع از دیگر مشکلات ما در راه تدوین متون کلامی است که گاهی مجبوریم برای یک موضوع یا مسئله، ده ها کتاب را تورق کرده تا بتوانیم محتوای مورد نیاز را گردآوری نماییم.

عضو اصلی گروه علم کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه بیان داشت: از دیگر مشکلات موجود آن است که دانش کلام بر خلاف علوم دیگر، دانشی است که تمام مخاطبان در آن حوزه پرسؤال و پراشکال هستند و مشکل مدرسان این علم، آن است که با ارائه نخستین استدلال بر وجود خداوند متعال، ده ها سؤال به ذهن طلبه آمده و ارائه می کنند.

مؤلف گروه کلام دفتر تدوین متون درسی حوزه اظهار داشت: در تدوین کتب جدید تلاش شده به گونه ای عمل شود که زمینه سوال و شبهات پراکنده کمتر شده و از طرح واژگان مشکل دار و حاشیه ساز بپرهیزیم.

*درخواست ترجمه کتب جدید کلامی از سوی برخی از کشورهای عربی

مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت با بیان زبان کتب جدید، ابراز داشت: کتب به زبان فارسی است؛ اما در حال حاضر از برخی از کشورهای عربی درخواست داشته ایم تا برای آنان به زبان عربی ترجمه نماییم.

رئیس مرکز تخصصی امامت خاطرنشان ساخت: در حال حاضر با همکاری یکی از مؤسسات تخصصی حوزه، این کتاب ها در حال ترجمه به زبان عربی است تا نفع آن به صورت عام باشد.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی در پایان تصریح کرد: با توجه به اینکه تدوین کتب، فعالیتی جمعی است، بر روی جلد کتاب نام هیچ مؤلفی نوشته نخواهد شد؛ اما برای حفظ حق معنوی، نام این عزیزان در شناسنامه کتاب خواهد آمد.